Kierowca oczami psychologa

Rozmowa z Dorotą Bonk-Gydą, kierownikiem Zakładu Psychologii Transportu Drogowego w Instytucie Transportu.

Katedra Psychologii Ruchu jest wiodącą w kraju placówką zajmującą się zagadnieniami związanymi z zachowaniami użytkowników dróg.

Co jest przedmiotem szczegółowych prac badawczych?    

Dorota Bank-Gaida: Zakład Psychologii Transportu Drogowego Instytutu Transportu Samochodowego zajmuje się analizą psychologicznych przyczyn wypadków i wypadków drogowych. Szczególną uwagę przywiązujemy do badań naukowych nad zachowaniami kierowców z punktu widzenia ich funkcjonowania w warunkach ruchu drogowego, począwszy od typowych zachowań, poprzez wpływ czynników naruszających bezpieczeństwo podróżujących, a skończywszy na zdarzeniach zagrażających życiu i zdrowiu jego pasażerów. Uczestnicy.

Jednym z kierunków naszych analiz jest również charakterystyka psychologiczna młodych kierowców jako częstych sprawców wypadków drogowych - (18-24 lata). Ponadto na oddziale mamy do czynienia z sytuacjami niepożądanymi, tj. zjawiska agresji na drogach i nietrzeźwości kierujących pojazdami. Dzięki doświadczeniu i współpracy naszego zespołu z laboratoriami psychologicznymi z całej Polski jesteśmy w stanie wykonywać różnego rodzaju analizy w szerokim zakresie. W zamian otrzymujemy unikalne źródło informacji o zachowaniach i zwyczajach lokalnych kierowców. Pragnę zaznaczyć, że jako jedyni w Polsce opracowujemy metody badań psychologicznych kierowców, a publikacje Zakładu są unikatowymi publikacjami z zakresu psychologii transportu. 

O randze naszej jednostki świadczy także fakt, że badania psychologiczne kierowców może przeprowadzać wyłącznie psycholog posiadający kwalifikacje specjalistyczne, potwierdzone wpisem do ewidencji prowadzonej przez marszałków województw. Dlatego też, chcąc popularyzować wiedzę z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego, pracownicy Katedry aktywnie angażują się w kształcenie psychologów pragnących zdobyć kwalifikacje, prowadząc zajęcia teoretyczne i praktyczne z doktorantami z zakresu psychologii transportu. Inną formą szkoleń są seminaria i szkolenia specjalistyczne. Odbiorcami są m.in. Okręgowa Policja Drogowa, biegli medycyny sądowej, psycholodzy transportu. 

Czy badania przeprowadzone w laboratorium ZPT i ich wyniki potwierdzają powszechne przekonanie o złych nawykach polskich kierowców i ich banalnej brawurze?

Badania naukowe prowadzone w Zakładzie obiektywnie przedstawiają określone zjawiska poprzez szczegółową analizę postaw i motywów działania kierowców. Wyniki mają obalić społeczne mity na temat ruchu drogowego, takie jak wpływ alkoholu na efektywną jazdę. Jako naukowcy sprzeciwiamy się nastawieniu użytkowników dróg, np. kierowców samochodów, na motocyklistów, ponieważ naszym celem jest przede wszystkim promowanie bezpiecznych nawyków oraz szerzenie zasad kultury jazdy i wzajemnego szacunku na drodze. 

Analiza zjawisk psychologicznych w transporcie pozwala wskazać możliwości wpływu na poprawę bezpieczeństwa ruchu drogowego. W sposób indywidualny każdy kierowca poddawany badaniom w laboratorium psychologicznym Zakładu, po przeprowadzeniu badań, otrzymuje zalecenia dotyczące sposobu poprawy komfortu funkcjonowania w ruchu drogowym, z uwzględnieniem własnych mocnych i słabych stron. Często konsultujemy się także z lekarzami (okulistami, neurologami), aby w ramach profilaktyki prawidłowo ocenić brak lub obecność przeciwwskazań do prowadzenia pojazdów u danej osoby. 

Czy na podstawie analizy zebranych wyników badań można ocenić, skąd bierze się agresja w ruchu drogowym?

Działalność Departamentu obejmuje także tworzenie programów szkoleń i przekwalifikowań, których odbiorcami są określone grupy kierowców lub specjalistów ds. transportu. Działalność edukacyjna Katedry przyczynia się także do popularyzacji wyników naszych badań na konferencjach i seminariach naukowych. Analizujemy populację polskich kierowców pod kątem ich specyficznych cech psychologicznych, w tym skłonności do ryzykownych zachowań w ruchu drogowym.

Staramy się szerzyć naszą wiedzę aktywnie uczestnicząc w akcjach społecznych, np. ostrzegając przed jazdą pod wpływem alkoholu czy bezpośrednio zwracając się do młodych kierowców i ich zachowań na drodze. I wreszcie, poprzez nasze działania staramy się dotrzeć zarówno do specjalistów ds. bezpieczeństwa ruchu drogowego, jak i do szerokiego grona kierowców, zarówno zawodowych, jak i amatorskich, także za pośrednictwem mediów, przekazując ekspertyzy wyjaśniające przyczyny i skutki konkretnych działań na drodze. 

Czy w świetle obowiązujących przepisów można wykluczyć osoby, które nie mają predyspozycji do kierowania pojazdem, zanim zostaną kierowcą?

Obowiązujące regulacje prawne dotyczące badań psychologicznych kierowców nakładają ten obowiązek na pewną grupę respondentów. Badania takie są obowiązkowe dla kierowców (ciężarówek, autobusów), przewoźników, taksówkarzy, kierowców karetek pogotowia, instruktorów nauki jazdy, egzaminatorów i kandydatów na kierowców wyznaczonych przez lekarza.

Badaniem objęte są także osoby kierowane przymusowo przez policję na badania. Są to: sprawcy wypadków drogowych, kierowcy zatrzymani za jazdę pod wpływem alkoholu czy też ci, którzy przekroczyli limit punktów karnych. Nasz dział opracowuje metody badań psychologicznych kierowców, tj. zestawy badań i wytycznych niezbędnych do prawidłowej i dokładnej diagnostyki ww. pojazdów prowadzących. Niestety, w Polsce sprawdzamy kandydatów na kierowców wyłącznie ze skierowaniem od lekarza. Nie mamy zatem prawnej możliwości wpływania na początkujących kierowców, a to oni są sprawcami wielu wypadków (kierowcy w wieku 18-24 lata).

W rezultacie prawa jazdy są często wydawane osobom, które znają zasady obowiązujące w pojeździe operatora, ale mogą być niedojrzałe emocjonalnie, nieudolne społecznie, wrogie i konkurencyjne lub nadmiernie bojaźliwe, a zatem potencjalnie niebezpieczne. Brak badań psychologicznych dla kandydatów na kierowców oznacza, że ​​prawo do kierowania pojazdem otrzymują osoby z problemami emocjonalnymi i psychicznymi. Kolejnym istotnym mankamentem polskiego ustawodawstwa jest brak obowiązkowych badań osób starszych i starszych. Kierowcy ci często stwarzają zagrożenie dla siebie i innych, ponieważ nie potrafią prawidłowo ocenić własnych predyspozycji do prowadzenia pojazdów.

Jeśli zgłoszą się na ochotnika do badań, mogą dowiedzieć się wielu cennych informacji na temat własnych ograniczeń, co ułatwi im podjęcie decyzji o kontynuowaniu samodzielnej jazdy. Moim zdaniem wprowadzenie obowiązkowych badań kandydatów na kierowców oraz osób powyżej XNUMX roku życia znacznie zwiększyłoby świadomość tych osób i znacząco zmniejszyłoby liczbę zagrożeń drogowych stwarzanych przez te grupy kierowców.

Obowiązek przeprowadzania okresowych kontroli zdolności do kierowania pojazdami powinien rozciągać się nie tylko na osoby kierujące pojazdami w celach zarobkowych, ale także na wszystkie osoby uczestniczące w ruchu drogowym, czyli także na kierowców samochodów osobowych, motocyklistów itp. wypadki drogowe są winne kierowców wszystkich typów pojazdów, a systematyczny sprawdzian sprawnościowy będzie pełnił funkcję profilaktyczną i edukacyjną pod indywidualnym okiem psychologa ruchu drogowego.

Dorota Bonk Hyda, Massachusetts

Kierownik Zakładu Psychologii Transportu Drogowego w Instytucie Transportu Drogowego w Warszawie.

Absolwentka Wydziału Psychologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Absolwent Podyplomowych Studiów Psychologii Transportu. W 2007 roku obroniła doktorat z ekonomii w Wyższej Szkole Przedsiębiorczości i Zarządzania. Leona Koźmińskiego w Warszawie. Psycholog ma uprawnienia do przeprowadzania badań psychologicznych kierowców.