Powstanie i podstawy Nagrody Nobla
Sturegatan 14 - siedziba Fundacji
– w 1989 r. podwyższono kwotę Nagrody Nobla z 880 000 do 3 mln SEK, ale dopiero w 1991 r. osiągnięto realną wartość pierwszej nagrody z 1901 r. Od 1991 r. wysokość nagrody zwiększono, aby zrekompensować straty spowodowane przez inflację. W 2001 roku zwycięzcy po raz pierwszy otrzymali czeki na kwotę 10 mln CZK. Pierwsi laureaci otrzymali w 1901 r. 150 800 koron, co odpowiadało około dwudziestu przeciętnych rocznych dochodów profesora. Jeśli porównamy dochody najwybitniejszych naukowców naszych czasów, to wysokość składek nie osiągnęła jeszcze takiego poziomu. Pieniędzmi zarządza Fundacja Nobla.
Fundacja Nobla powstała 29 czerwca 1900 roku. Pierwsze nagrody przyznano 6 lat po śmierci Alfreda Nobla, w 1901 roku, za osiągnięcia w dziedzinie fizyki, chemii, medycyny i literatury? w Sztokholmie i dla sprawy pokoju? w Oslo.
Nobel chciał wykorzystać nagrody finansowe, aby dać naukowcom możliwość przeprowadzenia ciekawych badań. Dołączył do grona nagradzanych dziedzin literatury, zapewne dlatego, że sam chciał pisać, ale nie odnosił na tym polu większych sukcesów.
Nagrodę Pokojową natomiast początkowo uważano za pokutę dla Nobla, który stworzył wiele materiałów wybuchowych (takich jak nitrogliceryna, dynamit, kordyt, bezwonny proch strzelniczy). Dzień przed śmiercią napisał, że właśnie wynalazł bezdymny proszek nitrocelulozowy. W sumie ogłosił 355 patentów na całym świecie. Bardzo duża część jego majątku pochodziła z interesów związanych z materiałami wybuchowymi. Ale przyjaciel Alfreda Nobla upierał się, że fundator nagrody w to wierzył? udoskonalenie środków zniszczenia w prowadzeniu wojen ma większą szansę na ich zakończenie niż wszystkie kongresy pokojowe razem wzięte. Dzięki temu Alfred Nobel nie miał poczucia winy z powodu wyprodukowanych przez siebie materiałów wybuchowych.
Majątkiem pozostawionym przez Alfreda Nobla zarządza Fundacja Nobla, ale nie przyznaje się żadnych nagród. W roku śmierci Alfreda Nobla cały jego majątek szacowano na 33,234 mln koron. Wykonawcy testamentu Ragnar Sollman (wówczas 26 lat) i Rudolf Liljekista (wówczas 40 lat) mieli podzielić odsetki od kapitału na pięć równych części – premie z poszczególnych dziedzin nauki. Fundusz musiał także dbać o bezpieczeństwo mienia zawartego w papierach wartościowych. Chociaż duży nacisk położono na bezpieczeństwo finansowe, bogactwo spadło w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku w wyniku Wielkiego Kryzysu i inflacji. Do 20 roku Fundusz, postrzegany jako spółka kapitałowa, musiał płacić wysokie podatki. W 30 r. naliczony podatek był wyższy od kwoty składki za 1946 r. Dopiero w połowie lat 1922. została zwolniona z podatków dochodowych i społecznych.
W latach 60. zmienił się sposób inwestowania pieniędzy i zaczęto inwestować w nieruchomości, przedsiębiorstwa leśne i rolnicze. W latach 70. Fundacja Nobla inwestowała swoje aktywa w akcje, a pod koniec lat 80. – w rynek nieruchomości. Pod kierownictwem Stiga Ramela zrodził się pomysł przeniesienia posiadanych przez niego nieruchomości do własnej firmy, która następnie mogłaby zostać sprzedana na giełdzie. W październiku 1987 roku powstała firma Bavaring. Fundusz sprzedał swoje nieruchomości z dużym zyskiem na początku lat 90., przed Wielkim Kryzysem, a jego kapitał został podwojony.
„Ale naszą filozofią nadal jest inwestowanie bez podejmowania ryzyka” – mówi Solman, wnuk pierwotnego menedżera funduszu. Dopiero w latach 90. realna wartość majątku osiągnęła wartość z okresu bezpośrednio po śmierci Nagrody Nobla.
Od 1 stycznia 2000 roku Fundusz może także, w drodze zmiany przepisów, doliczać do opłaty zyski księgowe i kursowe ze sprzedaży aktywów.
Zniesione zostały także ograniczenia w zakresie własności udziałów, które dotychczas sięgały maksymalnie 70% majątku. Jedynym ograniczeniem jest to, że nie można wpływać niekorzystnie na długoterminową wartość substancji, aby zachować prawdziwą wartość.
