Wojna o niepodległość Ukrainy 1914-1922.
Latem 1914 roku Rosja wysłała pięć armii (3., 4., 5., 8., 9.) przeciwko Austro-Węgrom, dwie (1. i 2.) przeciwko Niemcom, które również jesienią wyruszyły do Austrii, pozostawiając 10. niemiecki front. (6. A bronił Morza Bałtyckiego, a 7. A - Morza Czarnego).
Ukraina sto lat temu stoczyła wielką wojnę o niepodległość. Wojna przegrana i nieznana, bo skazana na zapomnienie – przecież historię piszą zwycięzcy. Była to jednak wojna ogromnych rozmiarów, którą toczono z uporem i wytrwałością nie mniejszą niż wysiłki Polski w walce o niepodległość i granice.
Początki państwowości ukraińskiej sięgają IX wieku, a sto lat później, w 988 roku, ochrzczony został książę Włodzimierz Wielki. Państwo to nazwano Rusią Kijowską. W 1569 r. Ruś została podbita przez Tatarów, ale stopniowo ziemie te zostały wyzwolone. O Ruś walczyły dwa państwa, o jednym języku urzędowym, jednej religii, jednej kulturze i tych samych zwyczajach co na dawnej Rusi Kijowskiej: Wielkie Księstwo Moskiewskie i Wielkie Księstwo Litewskie. W XV wieku w sprawy Rusi zaangażowała się także Korona Królestwa Polskiego. Kilkaset lat po Rusi Kijowskiej powstały trzy państwa sukcesorskie: tam, gdzie były silne wpływy Wielkiego Księstwa Litewskiego, powstała Białoruś, gdzie były silne wpływy Moskwy, powstała Rosja, a tam, gdzie były wpływy - nie tak silny - z Polski powstała Ukraina. Nazwa ta pojawiła się, ponieważ żaden z trzech krajów uwikłanych nad Dnieprem nie chciał dać mieszkańcom tych ziem prawa do nazywania się Rusinami.
Proklamacja III Powszechnego Ukraińskiej Centralnej Rady, tj. proklamacja Ukraińskiej Republiki Ludowej 20 listopada 1917 r. w Kijowie. W centrum widać charakterystyczną patriarchalną postać Michaiła Chruszewskiego, obok niego Szymona Petlurę.
Przesilenie miało miejsce w 1772 roku. Pierwszy rozbiór Rzeczypospolitej praktycznie wykluczył Polskę i Wielkie Księstwo Litewskie z gry politycznej. Państwo tatarskie na Krymie straciło ochronę turecką i zostało wkrótce przyłączone do Moskwy, a jego ziemie stały się terenem kolonizacji rosyjskiej. Ostatecznie Lwów i jego okolice znalazły się pod wpływami Austrii. To ustabilizowało sytuację na Ukrainie na prawie 150 lat.
Ukraińskość w XIX wieku była przede wszystkim kwestią językową, a więc geograficzną, a dopiero potem polityczną. Dyskutowano, czy istnieje inny język ukraiński, czy też jest to dialekt języka rosyjskiego. Obszar używania języka ukraińskiego oznaczał więc terytorium Ukrainy: od Karpat na zachodzie po Kursk na wschodzie, od Krymu na południu po mińsko-litewskie na północy. Władze Moskwy i Petersburga uważały, że mieszkańcy Ukrainy posługują się „małoruskim” dialektem języka rosyjskiego i należą do „Wielkiej i niepodzielnej Rosji”. Z kolei większość mieszkańców Ukrainy uważała swój język za odrębny, a ich sympatie były politycznie bardzo złożone. Niektórzy Ukraińcy chcieli żyć w „Wielkiej i niepodzielnej Rosji”, niektórzy Ukraińcy chcieli autonomii w ramach Imperium Rosyjskiego, a niektórzy chcieli niepodległego państwa. Liczba zwolenników niepodległości gwałtownie wzrosła na początku XIX wieku, co wiązało się ze zmianami społeczno-politycznymi w Rosji i Austro-Węgrzech.
Powstanie Ukraińskiej Republiki Ludowej w 1917 r.
I wojna światowa rozpoczęła się latem 1914 roku. Powodem była śmierć następcy tronu austriackiego i węgierskiego, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. Zaplanował reformę Austro-Węgier, która dałaby wcześniej uciskanych mniejszościom więcej praw politycznych. Zginął z rąk Serbów, którzy obawiali się, że poprawa pozycji mniejszości serbskiej w Austrii zakłóci powstanie wielkiej Serbii. Równie dobrze mógłby paść ofiarą Rosjan, którzy obawiają się, że poprawa sytuacji mniejszości ukraińskiej w Austrii, zwłaszcza w Galicji, uniemożliwi powstanie wielkiej Rosji.
Głównym celem militarnym Rosji w 1914 roku było zjednoczenie wszystkich „Rosjan”, w tym przemyskich i użgorodskich, mówiących językiem ukraińskim, w granicach jednego państwa: Wielkiej i Niepodzielonej Rosji. Armia rosyjska skoncentrowała większość swoich sił na granicy z Austrią i próbowała tam odnieść sukces. Jego sukces był połowiczny: zmusił armię austro-węgierską do oddania terytorium, w tym Lwowa, ale nie zdołał go zniszczyć. Co więcej, traktowanie armii niemieckiej jako mniej ważnego wroga doprowadziło Rosjan do serii porażek. W maju 1915 r. Austriakom, Węgrom i Niemcom udało się przedrzeć przez front gorlicki i zmusić Rosjan do odwrotu. W ciągu następnych kilku lat front wschodni Wielkiej Wojny rozciągał się od Rygi nad Bałtykiem, przez Pińsk w centrum, do Czerniowiec w pobliżu granicy rumuńskiej. Nawet przystąpienie do wojny ostatniego królestwa – w 1916 r. po stronie Rosji i państw Ententy – niewiele zmieniło sytuację militarną.
Sytuacja militarna zmieniała się wraz ze zmianą sytuacji politycznej. W marcu 1917 r. wybuchła rewolucja lutowa, aw listopadzie 1917 r. rewolucja październikowa (rozbieżności w nazwach spowodowane są stosowaniem w Rosji kalendarza juliańskiego, a nie – jak w Europie – gregoriańskiego). Rewolucja lutowa odsunęła cara od władzy i przekształciła Rosję w republikę. Rewolucja Październikowa zniszczyła republikę i wprowadziła bolszewizm do Rosji.
Powstała w wyniku rewolucji lutowej Republika Rosyjska starała się być państwem cywilizowanym, demokratycznym, przestrzegającym norm prawnych cywilizacji zachodniej. Władza miała przejść w ręce ludu, który przestał być poddanym carskim i stał się obywatelem republiki. Do tej pory wszystkie decyzje podejmował król, a raczej jego dostojnicy, teraz obywatele mogli decydować o swoim losie w miejscach, w których mieszkali. W ten sposób w granicach Imperium Rosyjskiego powstawały różnego rodzaju rady lokalne, którym delegowano określone uprawnienia. Nastąpiła demokratyzacja i humanizacja armii rosyjskiej: powstały formacje narodowe, w tym ukraińskie.
17 marca 1917 r., dziewięć dni po wybuchu rewolucji lutowej, w Kijowie utworzono Ukraińską Centralną Radę reprezentującą Ukraińców. Jej przewodniczącym był Michaił Gruszewski, którego biografia doskonale oddaje losy ukraińskiej myśli narodowej. Urodził się w Chełmie, w rodzinie prawosławnego nauczyciela seminarium sprowadzonego z głębi cesarstwa do zrusyfikowanej Polski. Studiował w Tbilisi i Kijowie, a następnie wyjechał do Lwowa, gdzie na Uniwersytecie Austriackim, gdzie nauczano po polsku, wykładał po ukraińsku na temat „Historia Ukrainy – Mała Rosja” (promował używanie nazwy „ Ukraina” o historii Rusi Kijowskiej ). Po rewolucji w Rosji w 1905 roku zaangażował się w życie społeczne i polityczne Kijowa. Wojna zastała go we Lwowie, ale „przez trzy granice” udało mu się przedostać do Kijowa, by zostać zesłanym na Syberię do współpracy z Austriakami. W 1917 został przewodniczącym UCR, później odsunięty od władzy, po 1919 mieszkał przez pewien czas w Czechosłowacji, skąd wyjechał do Związku Radzieckiego, by spędzić ostatnie lata życia w więzieniu.
