Polsko-amerykańska umowa o wzmocnionej współpracy obronnej
Sekretarz Stanu USA Michael Pompeo (z lewej) i Sekretarz Obrony Narodowej Mariusz Błaszczak podczas ceremonii podpisania EDCA 15 sierpnia 2020 r.
15 sierpnia 2020 r., w symboliczny dzień stulecia Bitwy Warszawskiej, zostało zawarte porozumienie między rządem RP a rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki o zacieśnieniu współpracy w dziedzinie obronności. Został on podpisany w obecności Prezydenta RP Andrzeja Dudy przez ministra obrony narodowej Mariusza Błaszczaka ze strony polskiej oraz sekretarza stanu Michaela Pompeo ze strony amerykańskiej.
EDCA (Enhanced Defence Cooperation Agreement) określa status prawny Sił Zbrojnych USA w Polsce i zapewnia niezbędne uprawnienia, które pozwolą siłom USA na dostęp do polskich instalacji wojskowych i prowadzenie wspólnych działań obronnych. Umowa wspiera także rozwój infrastruktury i pozwala na zwiększenie obecności wojsk USA w Polsce. Jest rozszerzeniem standardu NATO SOFA (Status of Forces Agreement) z 1951 r., który Polska zaakceptowała przystępując do Sojuszu Północnoatlantyckiego, a także dwustronnej umowy SOFA między Polską a Stanami Zjednoczonymi z dnia 11 grudnia 2009 r. uwzględniać postanowienia szeregu innych umów dwustronnych, a także deklaracje z ostatnich lat.
EDCA to praktyczny dokument mający na celu poprawę efektywności obu stron poprzez stworzenie ram prawnych, instytucjonalnych i finansowych.
W oficjalnych komentarzach towarzyszących podpisaniu umowy szczególnie podkreślano poparcie dla wcześniejszych decyzji o zwiększeniu liczby stacjonujących na stałe (choć podkreślamy nie na stałe) żołnierzy USA w naszym kraju o ok. 1000 osób – z ok. 4,5 tys. 5,5 tys., a także rozmieszczenie w Polsce wysuniętego dowództwa 20. Korpusu Armii Stanów Zjednoczonych, który miał rozpocząć działalność w październiku br. Jednak w rzeczywistości umowa zawiera jedynie praktyczne zapisy dotyczące m.in.: zasad korzystania z uzgodnionych obiektów i terytoriów, własności mienia, wsparcia obecności US Army po stronie polskiej, zasad wjazdu i wyjazdu, poruszanie się wszelkiego rodzaju pojazdów, prawa jazdy, dyscyplina, sądownictwo karne, roszczenia wzajemne, zachęty podatkowe, procedury celne, ochrona środowiska i pracy, ochrona zdrowia, procedury umowne itp. Załącznikami do umowy są: wykaz uzgodnionych obiektów i terytoriów do wykorzystania przez wojska amerykańskie w Polsce oraz deklarację poparcia dla obecności Sił Zbrojnych USA wraz z listą projektów infrastrukturalnych dostarczonych przez stronę polską. Docelowo rozbudowana infrastruktura powinna pozwolić na przyjęcie nawet 000 amerykańskich żołnierzy w sytuacjach kryzysowych lub podczas dużych projektów szkoleniowych.
Wspomniane obiekty: baza lotnicza w Łasku; poligon w Drawsku-Pomorskim, poligon w Żagani (m.in. OSP i kompleksy wojskowe w Żagani, Karlikach, Trzeben, Bolesławcu i Świętoszowie); kompleks wojskowy w Skvezhin; baza lotnicza i kompleks wojskowy na Powidzu; kompleks wojskowy w Poznaniu; kompleks wojskowy w Lublińcu; kompleks wojskowy w Toruniu; składowisko odpadów w Orzyszach/Bemowie Piska; baza lotnicza w Miroslavets; składowisko odpadów w Ustce; wielokąt w kolorze czarnym; składowisko odpadów w Wenjina; składowisko odpadów w Bedrusku; składowisko odpadów w Nowej Dembie; lotnisko we Wrocławiu (Wrocław-Strachowice); lotnisko w Krakowie-Balicach; lotnisko Katowice (Pyrzowice); baza lotnicza w Dęblinie.
Poniżej, ściśle w oparciu o treść umowy EDCA opublikowanej przez Departament Obrony Narodowej, omówimy jej najważniejsze lub wcześniej najbardziej kontrowersyjne zapisy.
Uzgodnione obiekty i grunty zostaną dostarczone przez US AR bez czynszu lub podobnych opłat. Będą one wykorzystywane wspólnie przez siły zbrojne obu krajów zgodnie z określonymi umowami dwustronnymi. O ile nie uzgodniono inaczej, strona amerykańska zapłaci proporcjonalną część wszystkich niezbędnych kosztów operacyjnych i kosztów utrzymania związanych z użytkowaniem uzgodnionych obiektów i gruntów. Strona polska upoważnia Siły Zbrojne USA do przeprowadzania kontroli dostępu do uzgodnionych obiektów i terytoriów lub ich części przekazanych im do wyłącznego użytku. W przypadku prowadzenia ćwiczeń i innych działań poza uzgodnionymi obiektami i terytoriami, strona polska udziela stronie amerykańskiej zgody i wsparcia w uzyskaniu czasowego dostępu oraz prawa do korzystania z nieruchomości i gruntów będących własnością Skarbu Państwa, samorządów lokalnych i prywatnych. rząd. Wsparcie to zostanie udzielone stronie amerykańskiej bezpłatnie. Wojsko USA będzie mogło prowadzić prace budowlane oraz dokonywać zmian i ulepszeń w uzgodnionych obiektach i terenach, aczkolwiek w porozumieniu ze stroną polską oraz zgodnie z ustalonymi wymaganiami i standardami. Należy jednak podkreślić, że w takich przypadkach nie będzie miało zastosowania prawo RP w zakresie planowania przestrzennego, robót budowlanych i innych czynności związanych z ich realizacją. Stany Zjednoczone będą mogły budować obiekty tymczasowe lub awaryjne w trybie przyspieszonym (polskie władze mają 15 dni na formalny sprzeciw wobec ubiegania się o pozwolenie). Przedmioty te należy usunąć po ustaniu potrzeby tymczasowej lub nagłej, chyba że strony postanowią inaczej. Jeżeli budynki i inne budowle są budowane/rozbudowywane na wyłączny użytek strony amerykańskiej, strona amerykańska ponosi koszty ich budowy/rozbudowy, eksploatacji i utrzymania. W przypadku podziału koszty zostaną podzielone proporcjonalnie przez obie strony.
Wszystkie budynki, konstrukcje nieruchome i elementy trwale związane z gruntem w uzgodnionych obiektach i terytoriach pozostają własnością Rzeczypospolitej Polskiej, a podobne obiekty i konstrukcje, które zostaną zbudowane przez stronę amerykańską po zakończeniu ich użytkowania i przekazaniu na rzecz Polska strona stanie się taką.
Zgodnie ze wspólnie ustalonymi procedurami, statki powietrzne, morskie i pojazdy eksploatowane przez lub wyłącznie w imieniu Sił Zbrojnych USA mają prawo wjazdu, swobodnego przemieszczania się i opuszczania terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z zastrzeżeniem odpowiednich przepisów bezpieczeństwa i lotnictwa. , komunikacja morska i drogowa. Te powietrze, morze i pojazdy nie mogą być przeszukiwane ani sprawdzane bez zgody Stanów Zjednoczonych. Statki powietrzne eksploatowane przez lub wyłącznie w imieniu Sił Zbrojnych USA są dopuszczone do lotu w przestrzeni powietrznej RP, tankowania w powietrzu, lądowania i startu na terytorium RP.
Wyżej wymienione statki powietrzne nie podlegają opłatom nawigacyjnym lub innym podobnym opłatom za przelot, ani opłatom za lądowanie i postój na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Podobnie statki nie podlegają opłatom pilotażowym, portowym, lżejszym lub podobnym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
