F-35A Lightning II w Europie

F-35 został zaprojektowany jako samolot bojowy zorientowany na sieć, pełniący w tym zakresie rolę bramy, a jednocześnie zapewniający innym elementom sieci zintegrowany obraz taktyczny. Podniesie to poziom świadomości sytuacyjnej wszystkich elementów sieci do poziomu równego świadomości sytuacyjnej pilota F-35.

31 stycznia w Dęblinie odbyła się oficjalna ceremonia podpisania umowy na zakup 32 samolotów Lockheed Martin F-35A Lightning II dla Sił Powietrznych RP. Tym samym Polska dołączyła do siedmiu europejskich krajów, które już wybrały F-35 - Belgii, Danii, Holandii, Norwegii, Turcji, Włoch i Wielkiej Brytanii. Korzystając z okazji warto zaprezentować postęp i aktualny stan programów zaopatrzenia F-35A w ww. krajach oraz zaangażowanie lokalnych firm w realizację programów produkcji i obsługi technicznej światowej floty samolotów tego typu.

Program wielozadaniowych samolotów bojowych piątej generacji F-35 Lightning II (Joint Strike Fighter, JSF) był od samego początku międzynarodowy. Trzy warianty F-35 zostały opracowane w celu zastąpienia kilku typów samolotów używanych zarówno w USA, jak i krajach sojuszniczych: F/A-18 Hornet, F-16 Fighting Falcon, F-4 Phantom II, A-10 Thunderbolt II, Tornado, AMX i Harrier. Kraje zainteresowane nabyciem F-35 i spełnieniem amerykańskich wymogów bezpieczeństwa mogą uczestniczyć w fazie rozwoju i demonstracji systemu (SDD) programu JSF. W zamian za wkład finansowy mogli dalej uczestniczyć w testach operacyjnych, a następnie w masowej produkcji, stając się tzw. partnerzy współpracy (Partnerzy Programu Spółdzielczego, CPP).

W zależności od stopnia zaangażowania partnerów zagranicznych KPP zostały podzielone na trzy grupy. Jedynym partnerem Tier 1 (Tier 1 lub Level 2004) jest Wielka Brytania, której wkład finansowy do 2,056 r. wyniósł 5,1 mld USD (wówczas było to 2002% całkowitych kosztów etapu SDD). Przed 1,028 r. Włochy (2,5 mld USD; 800%) i Holandia (2,0 mln USD; 2%) również dołączyły do ​​JSF jako partnerzy Tier/Tier 144. Australia (0,4 mln; 110%) , Dania (0,3 mln; 100%), Kanada (0,2 mln; 122%), Norwegia (0,3 mln; 175%) i Turcja (0,4 mln; 3%) zostały partnerami poziomu 35. (Poziom / Poziom XNUMX). Z kolei Izrael i Singapur przystąpiły do ​​programu JSF jako tzw. Security Cooperation Participants (SCP) – zostały poinformowane o programie, ale nie uczestniczyły w nim bezpośrednio. Pozostali kupujący F-XNUMX są traktowani jako klienci eksportowi.

Wśród europejskich krajów NATO, Belgia, Dania, Holandia, Norwegia, Polska, Turcja (która jednak została wykluczona z programu w 35 roku) i Włochy nadal wyrażały chęć pozyskania samolotów F-2019A z konwencjonalnym startem i lądowanie (CTOL) oraz F-35B Short Takeoff and Vertical Landing (STOVL) do Wielkiej Brytanii i Włoch (patrz Aviation International nr 8/2019). Inni potencjalni europejscy nabywcy F-35 to Finlandia, Grecja, Hiszpania, Rumunia i Szwajcaria, ale nie podjęto jeszcze w ich sprawie wiążących decyzji.

Wprowadzenie samolotu F-35 oznacza nie tylko szybki wzrost potencjału bojowego i zdolności operacyjnych Sił Powietrznych, ale także fundamentalną zmianę programów szkolenia personelu oraz procedur obsługi, napraw i remontów płatowców, silników i awioniki. Niezbędne są również kosztowne inwestycje w infrastrukturę baz lotniczych, a także w sprzęt i zaopatrzenie do obsługi naziemnej statków powietrznych. Pewną rekompensatą za poniesione koszty jest udział lokalnych przedsiębiorstw w projektowanych od kilkudziesięciu lat programach produkcji, konserwacji i dalszej modernizacji statków powietrznych (Production, Sustainment and Follow-on Development, PSFD). Przynosi to wymierne, długoterminowe korzyści ekonomiczne dla krajów, które zdecydują się na zakup F-35, takie jak dostęp do nowych technologii, miejsca pracy, dochody budżetowe.

Belgia

Dyskusje o pozyskaniu następców samolotu F-16 rozpoczęły się w Belgii ponad dekadę temu, ale dopiero 17 marca 2017 r. rząd ogłosił oficjalne zaproszenie do przetargu. Konkurentami F-35A w ACCaP (Air Combat Capability Program) mieli być Boeing F/A-18E/F Super Hornet, Dassault Rafale, Eurofighter Typhoon i Saab JAS 39E/F Gripen. 19 kwietnia tego samego roku Boeing wycofał się z przetargu. Szwedzi zrobili to samo 10 lipca. W październiku rząd belgijski odrzucił francuską propozycję dotyczącą kwestii technicznych. 19 stycznia 2018 r. Departament Stanu USA wyraził zgodę na ewentualną sprzedaż 34 samolotów F-35A do Belgii w ramach procedury FMS (Foreign Military Sales).

Przetarg miał zostać rozstrzygnięty w czerwcu 2018 roku, ale został przesunięty na październik. Ze względu na ogromne koszty Bruksela rozważała inne opcje, w tym ponowne zaoferowanie Francji lub modernizację istniejących F-16. Ostatecznie 25 października 2018 r. podjęto decyzję o wyborze samolotu F-35A z oprogramowaniem awionicznym Block 4. Tym samym Belgia stała się trzynastym krajem, który kupił F-35. Podczas konferencji prasowej belgijski minister obrony Stephen Vandeput ogłosił, że propozycja amerykańska jest najlepsza w każdym z siedmiu kryteriów oceny, a F-35A jest najlepszym wyborem dla naszego kraju pod względem finansowym, operacyjnym i przemysłowym.

Oczekuje się, że koszt zakupu 34 F-35A wraz z logistyką i szkoleniem personelu za 3,8 roku, potencjalna kwota kontraktu może wynieść 4 mld euro). Dostawy mają rozpocząć się w 2030 roku i trwać do końca dekady. Początkowa gotowość operacyjna (IOC) powinna zostać osiągnięta w połowie 6,53, a pełna gotowość operacyjna (FOC) – w styczniu 2023. Zgodnie z planami F-2027A pozostanie w komponencie lotniczym (Luchtcomponent; Composante Air; [belgijski] Air Component) belgijskich sił zbrojnych (obrona; La Défense; [belgijskie] siły obronne) co najmniej do 2029 r.

W programie F-35 uczestniczy wiele belgijskich firm. Holenderska firma Fokker Technologies zleciła produkcję lameli przepustnicy w firmie Asco Industries w Zaventem. W marcu 2018 roku firma Sonaca z Gosselis podpisała kontrakt z Lockheed Martin na produkcję poszczególnych elementów konstrukcyjnych F-35. Z kolei Zapłon! (joint venture pomiędzy Sonaca i Sabena Aerospace) zajmie się logistyką (zarządzanie operacjami, dystrybucja części zamiennych, wyposażenie naziemne, naprawy samolotów i modernizacja sprzętu) oraz szkolenia pilotów i mechaników. W ramach kontraktu z Pratt & Whitney Belgium Engine Centre (BEC) w Liege, należącym do norweskiej firmy AIM Norway, będzie uczestniczył w okresowych przeglądach, naprawach i remontach silników F135. ILIAS Solutions dostarczy narzędzia informatyczne do zarządzania flotą, konserwacji i zaopatrzenia.

Dania

Dania wyraziła chęć przyłączenia się do programu JSF w 1997 roku i została partnerem trzeciego poziomu w 2002 roku. W sierpniu 2005 r. rząd duński oficjalnie rozpoczął procedurę pozyskiwania nowych myśliwców (program Nyt Kampfly) w celu zastąpienia F-16 używanych w Siłach Powietrznych (Flyvevåbnet; Królewskie Duńskie Siły Powietrzne, RDAF). W tym czasie rozważano zakup 48 pojazdów. Wśród kandydatów byli Lockheed Martin F-35A, Saab JAS 39 Gripen i Eurofighter Typhoon. Francuz Rafale był jednak nieobecny, gdy Dassault wycofał się z przetargu. W grudniu 2007 roku Eurofighter również wycofał się z zawodów, ale w maju 2008 roku Boeing dołączył do F/A-18E/F Super Hornet. Zwycięski projekt miał zostać wybrany w 2009 roku, ale przetarg został wkrótce przesunięty o rok iw marcu 2010 roku cały program został wstrzymany ze względów finansowych.

13 marca 2013 r. Duńczycy wznowili procedurę przetargową, zapraszając do udziału wszystkie te same cztery firmy. Tym razem chodziło o zakup samolotów 24-32. Szczegółowe zapytania zostały wysłane 10 kwietnia 2014 r., a trzy oferty wpłynęły do ​​21 lipca (w międzyczasie Saab wycofał się z oferty). Decyzja o wyborze konkretnego typu samolotu miała zapaść do końca czerwca 2015 r., ale 27 maja została przełożona. Ostatecznie dopiero 12 maja 2016 r. premier Danii Lars Løkke Rasmussen i minister obrony Peter Christensen ogłosili, że rząd zarekomenduje parlamentowi zakup 27 samolotów F-35A o wartości ok. 3 mld USD (20 mld CZK). 9 czerwca decyzja rządu została zatwierdzona przez opozycyjne partie polityczne. Umowa na produkcję i dostawę ośmiu sztuk dla serii LRIP 12 została podpisana w 2018 roku. Następnie zostaną zamówione dwie jednostki dla serii LRIP 13 i cztery dla serii LRIP 14.

16 stycznia 2019 roku w zakładach Lockheed Martin w Fort Worth rozpoczął się montaż przedniego kadłuba pierwszego duńskiego F-35A (numer rejestracyjny RDAF L-001). Oczekuje się, że samolot zostanie ukończony jeszcze w tym roku, zanim zostanie przekazany RDAF dla Luke AFB w Arizonie w przyszłym roku. Duńscy piloci będą szkoleni przez 308 Dywizjon Myśliwski „Emerald Knights” 56. Skrzydła Myśliwskiego Sił Powietrznych USA. Zgodnie z planem dostawa samolotów F-35A potrwa do 2026 roku. Wstępna gotowość operacyjna (IOC) ma zostać osiągnięta w 2025 r., a pełna gotowość operacyjna (FOC) w 2027 r.

Duńska firma Terma od wielu lat produkuje elementy konstrukcyjne i wyposażenie do wszystkich trzech modyfikacji F-35, m.in. podskrzydłowe pylony uzbrojenia powietrze-ziemia, brzuszny pojemnik na działko GAU-22/A dla wersji F-35B i F-35C, kompozytowe krawędzie natarcia usterzenia poziomego, panele kompozytowe zakrywające środkową część kadłuba oraz usterzenie poziome i pionowe, Elementy radaru AN /APG-81 i AN/AAQ-37 (elektrooptyczny system rozproszonej apertury, EO DAS) systemy ostrzegania. Firma Multicut produkuje wsporniki i uchwyty z duraluminium do mocowań i okuć do płatowca i silnika F135. Duńskie Centrum Testów Awioniki (ATCD; spółka joint venture Termy i Scandinavian Avionics) będzie konserwować, naprawiać i modernizować podzespoły awioniki duńskiego F-35A.

Holandia

Na przełomie XVI i XVI wieku, w trakcie realizacji programu modernizacji myśliwców F-16A/B do standardu F-16AM/BM, Holendrzy zaczęli rozważać możliwość pozyskania ich następców. Samolot F-35 uznano za najbardziej obiecujący, dlatego 5 czerwca 2002 roku Holandia przystąpiła do fazy SDD programu JSF, a 15 listopada 2006 roku podpisała umowę na udział również w fazie PSFD. W dniu 30 maja 2008 r. parlament holenderski zgodził się sfinansować udział Królewskich Sił Powietrznych (Koninklijke Luchtmacht, KLu; Królewskie Holenderskie Siły Powietrzne, RNLAF) we wstępnych testach operacyjnych (IOT&E). Na ich potrzeby 2 zakupiono pierwszy F-2009A (AN-35; RNLAF F-01), a 001 drugi (AN-19/F-2010). Samoloty zostały wyprodukowane w ramach LRIP (Low-Rate Initial Production) serii 02 i 002. Pierwszy egzemplarz wypuszczono na rynek 3 kwietnia 4 roku, drugi 1 marca 2012 roku. Testy odbyły się 2 sierpnia 2013 roku i odpowiednio 6 czerwca 2012 r. zostały zakupione przez RNLAF w lipcu 27 r. i 2013 września 25 r. i stały się pierwszymi F-12A dostarczonymi zagranicznemu użytkownikowi.